(زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قومیتها، آثار تاریخی):
ویژگیهای تاریخی، به استناد کاوشهای باستان شناسی، پیشینه سکونت در محدوده فعلی شهرستان آباده، که به هزاره اول قبل از میلاد بر می‌گردد. در دوره ساسانیان آثار بجا مانده همانند قلعه باستانی ایزدخواست و قصر بهرام در سورمق، شواهد مطمئنی از شکوفائی فرهنگ و تمدن در این محدوده جغرافیایی است.
آباده، کلمهء فارسی است اصل این کلمه از واژه آباد، گرفته شده و در زبان پهلوی به معنای دایر- برقرار – باصفا می‌باشد.
زبان مردم اباده، عموماً فارسی سلیس می‌باشد.
در خصوص فرهنگ شهرستان آباده بایدگفت، که شهرستان آباده را بیشتر با فرهنگ و هنرش می‌شناسند و از سالیان دور شهره استان و کشور بوده است.
فرهنگی که در آن آثارعشق به میهن، کشور و علم آموزی موج می زند و از میان این فرهنگ، مردمان فرهیخته‌ای به پا خواسته اند که در دانشگاههای مهم کشور و دنیا، نام پر آوازه آنان را نیک، به یاد دارند و از خدمات برجسته فکری و اندیشه‌ای آنان بهره‌های بسیار می‌برند.
ذهن فردفرد مردمان این دیار، نمایشگاه شعر و ادب و فرهنگ و اندیشه را محترم می‌شمارند.
اباده ایها فوق العاده به فرهنگ و زبان خود متعصبند، بسیار میهمان نواز، خونگرم و صمیمی‌اند.
آثار تاریخی آباده
کاروانسرای ایزدخواست، پل ایزدخواست، تیمچه صرافیان، بنای امامزاده سلطان ابراهیم، کاروانسرای شاه
عباس شورستان، کاروانسرای خان خوره، قلعه دو قلک یا دوقله، قلعه کریم آباد، تپه قلعه گبری، تل ساریاتان، تل قلعه اروان،
تپه دولت آباد، تپه دهک گردو، تل قصر بهرام سورمق، قزقلاسی، مسجد امام حسن دهدق، قلعه گبری دهدق، تل قره ترک،
بنای پاقلعه ایزدخواست، سد قوسی ایزدخواست، منزل شاه اسماعیل، تل شاه محمود، مرکز آباده شناسی، کاروانسرای
شاه عباس ایزدخواست و قلعه قدیمی ایزدخواست.
موقعیت جغرافیایی و اقلیمی «آباده»:
شهرستان اباده ازشمال به استان اصفهان- از جنوب به شهرستان خرمبید- از غرب به شهرستانهای اقلید و سمیرم و
از شرق به شهرستان ابرکوه کشیده می‌شود. شهرستان اباده دارای ۵ شهر آباده– ایزدخواست- بهمن- صفاد و
سورمق می‌باشد. وضعیت آب و هوایی منطقه، به علت مجاورت با دشت کویر ایران، دارای آب و هوای
خشک و نیمه بیابانی می‌باشد.
وضعیت فرهنگی و اجتماعی «آباده»
ویژگیهای جمعیتی: (بر اساس جدیدترین آمار و ذکر سال آمار برداری)
جمعیت شهرستان:
۹۶۹۹۰
درصد جمعیت روستایی آباده: ۱۵۷۹۵
نرخ باسوادی آباده: ۸۳/۲
مراکز مذهبی آباده:
تعداد مساجد آباده: ۵۶ مورد
تعداد حسینیه‌ها آباده: ۵۶ مورد
تعداد امامزادگان آباده: ۲ مورد
www.fars.ir
دین زبان و نژاد آباده
همه ساکنان شهرستان آباده ونواحی پیرامون آن، پیش از ورود اسلام به ایران، زرتشتی بودند و در زمان صفویه به مذهب تشیع گرویدند. هم اکنون تمامی ساکنان اباده، غیر از تعدادی از شهروندان کلیمی که از اصفهان به این شهر آمده‌اند، شیعه ۱۲ امامی می‌باشند. زبان مردم آباده، فارسی(شکسته)، است ودر بعضی از بخش‌های اطراف آن طوایفی از اعراب و ایل قشقایی ساکنند، که زبان ترکی دارند.
معادن آباده
معادنی که در شهر اباده، قرار دارند؛ عبارت‌اند از:
معدن بزرگ خاک نسوز، که از معادن نادر این ماده در خاورمیانه به حساب می‌ایند. معادن زیادی از انواع سنگ‌ها، مانند: سنگ سفید، معدن گچ در حومه آباده، معدن گل چینی، در ۹ کیلومتری آباده و معدن بزرگ کبالت.
صنایع دستی شهرستان آباده
منبت کاری آباده، شهرت جهانی دارد و نمونه‌های آن در موزه‌های جهان، به عنوان بهترین اثرهای هنری نگهداری می‌شود. منبت کاری‌های کاخ مرمر، به دست هنرمندان آباده ای، همچون استاد احمد امامی ساخته و پرداخته شده‌است.
ملکی و گیوه‌های آباده، در نهایت ظرافت، استحکام و دقت، تهیه شده ودر نوع خود بی نظیر می‌باشد.
منبت آباده شهرت خاص و عام دارد و در تمام کتب سیاحان ثبت شده است، بویژه قاشق های شربت خوری که شهرت جهانی دارد و هیچ موزه یا کلکسیون چوبی وجود ندارد؛ که از این قاشق ها برای تزئین در آن استفاده نشده باشد.
گیوه دوزی، قالی بافی، پارچه بافی پنبه ای، جاجیم بافی و گلیم بافی نیز در شهرستان اباده، رواج دارد و مهم است.
عسل آباده زیاد است.
http://safarpedia.ir
گروه سرود آباده؛ سرود مادر برام قصه بگو؛. سرود قصه بابا؛ سرود رضا رضا.
پارچه بافی در آباده
درقدیم کارگاه های پارچه بافی (کرباس)، در این شهر دایر بوده ولی به دلیل رونق محصولات کارخانجات نساجی واشباع بازارها از آنجا که دارای کیفیت بهتر و قیمت کمتر بودند، این کارگاه ها تعطیل شدند. مواد اولیه مورد مصرف در این کارگاه ها از مزارع‌ی پنبه آباده، تامین می‌شده است.
نقره کاری اباده
در آباده صنعت نقره کاری نیز دایر بوده، هرچند نسبت به صنعت فرش و منبت کاری در درجه پایین تری قرار داشت؛ با این حال استادان این حرفه در ساخت گالش‌های نقره ای برای چای و شربت خوری، قاشق های چایخوری، قندان و ….. موفق بوده‌اند.
منبت کاری اباده
صنعت منبت کاری و کنده کاری روی چوب، در اباده قدمت و سابقه طولانی دارد و همیشه زبانزد خاص و عام بوده است. در این حرفه چوب درختان گردو، گلابی، نارنج و فوفل استفاده می شود.
قالیبافی آباده
فرش‌های آباده یا بهتر بگوییم قالی آباده‌ای، با الهام از نقشه‌های ایلات قشقایی، افشاری، لرهای بوانات و حتی ایلات کرد بافته می‌شود.
abadeh.gov.ir
اماکن تاریخی و سیاحتی شهرستان «آباده»
۱- قبور خورشیدی در کوه خواجه وکوههای پشت آن؛
۲- قلعه گبری، بر فراز کوهی به همین نام در مجاورت کوه خواجو، از دوره ساسانی و قبل از آن؛
۳- آرامگاه خواجه عکاشه آباده، بر فراز کوه خواجو از دوره صفویه؛
۴- خرفخانه آباده، در پشت کوه خواجو از دوره صفویه؛
۵- عمارت کلاه فرنگی (تاریخ ساخت ۱۲۹۱ ه.ق)؛
۶- تیمچه صرافیان؛
۷- تیمچه مسعودی آباده؛
۸- تپه‌های باقر آباد آباده، که قدمت آنها نامشخص است؛
۹- تپه‌های قلعه کهنه رحمت آباد، از دوران پیش از تاریخ؛
۱۰- قلعه سورمق (قاجاریه)؛
۱۱- کلاه فرنگی سورمق آباده (قاجاریه)؛
۱۲- کاروانسرای شورجستان آباده (صفویه)؛
۱۳- نخستین سد قوسی جهان در ایزدخواست آباده؛
۱۴- قلعه ایزدخواست، از دوره ساسانی آباده؛
۱۵- کاروانسرا و پل صفوی آباده در ایزدخواست؛
۱۶- خرفخانه سورمق و چهل زرعی از دوره صفویه؛
۱۷- قبر مذنب شاعر معاصر آباده‌ای، در گورستان قدیمی محمدیه آباده؛
۱۸- تُل شاه نشین مربوط به دوره هخامنشی شامل یک سفره- محل تهیه غذا که کنده کاری در سنگ است که در نزدیکی قبر مذنب (شاعر آباده‌ای) می‌باشد.
ویژگیهای فرهنگی اباده
تا پیش از تشکیلات اموزش و پرورش به شیوه جدید و تأسیس مدارس نوین، تعلیم و تعلم در مکتب خانه‌ها انجام می‌شد. از اشخاصی که در زمان گذشته مکتب خانه تشکیل داده بودند میتوان، عباس ادیب، حاجی محمد هاشم خان و حاجی ملا احمد را ذکر کرد.
این مطالب منحصر بفرد را تنها در صفحه اصلی این سایت بخوانید
راز های خوشبختی بشر – بت های قلبت رو بشکن – قوانین خوشبختی بشر
حمایت از زنان و کودکان _ سقط جنین – عشق جنسی ، عشق آسمانی – سرگذشت های عبرت آموز
تیمچه صرافیان آباده
این بنا دربازار کهنه شهر آباده، قرار گرفته‌است؛ که در حدود ۱۲۰ سال پیش، به دست استاد رضا یزدی بنا شده‌است.
تیمچه صرافیان: این تیمچه، در بازار کهنه قرار دارد که پیش از این در مالکیت حاج ملاعبدالله واعظ بوده است.
در زمان حزب دموکرات، برخی از اتاق‌ها ویژه‌ی کالاهای تجاری بوده، که پس از درگذشت حاج واعظ، این ملک به وسیله وارثین به برادران صرافیان، فروخته شده است.
مهمترین وقایع و رویدادهای تاریخی «شهرستان آباده»
۱- حمله لشکر افغان به آباده وتسخیرآن درراه عزیمت به اصفهان (۱۱۳۴ ه.ق)؛
۲- اقامت شاه اسماعیل سوم در آباده، به فرمان کریمخان زند از سال ۱۱۷۹ ه.ق؛
۳- جنگ لطفعلی خان زند و آقا محمد خان قاجار، در محدوده شهر آباده و خراب کردن قسمتی از شهر؛
۴-قیام حیدر میرزا فرزند شاه اسماعیل سوم علیه آقا محمد خان قاجار؛
۵- جنگ بابا خان (فتحعلی شاه بعدی) با حسینعلی میرزا در نزدیکی شهر اباده؛
۶- وقوع جنگ آباده در سال ۱۲۹۷ ه.ق؛ آبــاده ابــاده دیدنیهای دیدنی های جاهای مکانهای جاذبه مکان بنا نقاط
کوه‌ها و رودخانه‌ها ی آباده
کوههای آباده، دنباله کوههای زاگرس پاطاق است؛ که از جنوب باختری کوه دنا شروع می‌شود و مهمترین رشته آن بایار و قله معروف آن “بل” به ارتفاع ۳۰۴۰ متر است. بین دنا و آباده، رشته‌های مرتفعی از کوههای کیلویه قرار دارد.
حرفه مردم آباده
شهر آباده که مرکز شهرستان اباده، می‌باشد؛ نقطه تمرکز کلیه فعالیتهای اداری و سیاسی است که ۶۵% ساکنان آن در بخش خدمات، ۳۲% در بخش صنعت و ۱۱% در بخش کشاورزی، استخراج معدن و یا رانندگی مشغول کارمی‌باشند.
زیارتگاه های آباده
در بهمن آباده، زیارتگاهی است، با بقعه و گنبد کاشیکاری شده مربوط به امامزاده سید احمد و امامزاده سید جعفر که هر دو از فرزندان حضــرت سید میر محمد، مشهور به عابدین موسی بن جعفر هستند.
در سمت شمالی این شهردر بالای کوهی که دامنه آن کوه، قبرستان آباده قرار دارد مقبره ای معروف به خواجه اکاشه می‌باشد که از آنجا تمامی شهر آباده را تحت الشعاع خود قرار داده است.
موقعیت تاریخی آباده
آباده، از نظر تاریخی و فرهنگی در چهار راه تاریخ قرار داشته و همواره تیز هوشی مردم اصفهان، صفای طبیعت ساکنان شیراز، سخت کوشی مردمان یزد و مقاومت کرمانی در شخصیت مردمان تجلی نموده است.
شهر آباده به دلیل قرار گرفتن در سه راهی مواصلاتی بین اصفهان، یزد و شیراز موقعیت ویژه ای دارد.
چاپارخانه چهل زرعی آباده
این بنا در روستای چهل زرعی آباده، قرار دارد که در گذشته چاپارها (نامه رسان) اسب های خود را درفواصل معین، با اسب های تازه نفس که در این چاپارخانه بود عوض می‌کردند.
سد ساسانی ایزدخواست آباده
این سد، به دلیل قدمت زیــاد، مشهور به اولین ســد قوسی جهان است؛ که در دوره ساسانیان بر روی رود خانه ایزدخواست ساخته شده بود.
قصر بهرام گور سورمق آباده
درنزدیکی سورمق، بین راه جوشقان و سورمق، سمت راست جاده شیرازبه آباده، تل خاکی بسیار بزرگی به ارتفاع حدود ۹ کیلومتر وجوددارد که برطبق منابع ومتون تاریخی این تل مشهور ومنسوب به یکی از قصرهای بهرام گور از پادشاهان دوره ساسانی می‌باشد.
عمارت کلا ه فرنگی «سورمق آباده»
این عمارت درشهر سورمق، در ۲۴ کیلومتری جنوب شهر آبادهع واقع است. ساخت آن دردوره قاجاریه صورت گرفته واطراف این عمارت را درختان بسیار زیبا وتنومندی محصور کرده است.
کلاه فرنگی فیروزی آباده
درروستای فیروزی، از توابع آباده بنــای تاریخــی دیگــری از دوره قاجاریـه مشـاهده می‌شود که نقشه آن هشت ضلعی است وهم اکنون این عمارت مسکونی می‌باشد.
آرامگاه خواجه عکاشه (برفراز کوه خواجه ) آباده
این عمارت، برفراز کوه مشهور به کوه خواجه درسمت شمال شهر آباده، قرار دارد
از دیگر آثار موجود درآباده، میتوان به بنای شاه اسماعیل (مدرسه فردوسی )، چند خانه قدیمی، تکیه، مسجد جامع آباده، باغ محمد علی خان (حمزه پور ) وخرفخانه های کوه خواجه، اشاره نمود.
عمارت کلاه فرنگی آباده
بنایی از آثــار دوره قـاجاریــه می‌باشد. این بنـای بسیار زیبــا که درباغچــه‌ای درنزدیکـــی یکـــی از میادین مرکـــزی شهر آباده، واقع شده است، عمارتی است با نقشه دایره‌ای شکل و وسعتی درحــدود ۲۰ متـر مربــع دارای چهــار درب ورودی وپنجـره هــای بلنـد. درمحوطــه پیرامون عمارت کلاه فرنگی آباده، آلاچیق هایی واقع شده، جهت چایخانه، ومحلی است برای پذیرائی وتفریح شهروندان ومسافران.
کاروانسرای خان خوره آباده
این کاروانسرا در فاصله ۶۰ کیلومتری جاده آباده به شیراز، واقع شده است، نقشه آن هشت ضلعی است و یکی از سه نمونه کاروانسرای منحصر به فرد ایران می‌باشد.
مفاخر فرهنگی آباده
حاج علیخان (از روشنفکران و اصلاح طلبان)؛
حسین پور حمزه وکربلایی تقی دانشور، ازآزادی خواهان و تاسیس کنند گان حزب دمکرات در آباده؛
ابراهیم خان سورمقی، از شخصیت های برجسته در خاندان واعظ زاده؛
پور فریدون (شاعر دوره ایلخانی)؛
ضیا (شاعر دوره صفویه)؛
سقیما آباده ای (شاعر دوره صفویه)، محمد تقی رسا (شاعر دوران قاجاریه)؛
شاهد فارسی(شاعر)، کفری یزدخواستی (شاعر)، عبدالحسین بهمنی(شاعر)؛
محمد باقر میرزانیا (شاعر)، مدد علی (متخلص به زارع (شاعر)؛
حیدر علی مداح (مذنب (شاعر)؛
اورنگ خضرایی (شاعر نوپرداز معاصر)؛
حاج آقا بزرگ مینو (شاعر)؛
مهیننـی( شاعر)؛
محمد صفر آباده ای (قصه نویس)؛
هنرمندان منبت کار معروفی که آثار هنری آنان زبانزد است و آثار آنان در معتبرترین موزه های داخل و خارج نگهداری می شود مانند:
امامی‌ها (۸نفر مشهورترین منبت کاران دوره دوره پهلوی اول و دوم)؛
صنیعی‌ها (۴ نفر مشهورترین منبت کاران دوره پهلوی)؛
واستاد حسین منبتی (مشهور ترین منبت کار دوره پهلوی اول)؛
از خوشنویسان معروف میتوان حاج عبدالله آباده ای وعلی اکبر حسینی (دوره قاجار) غلامرضا ادیب زاده (دوره پهلوی اول)و مرحوم بدیع الله مرادی را نام برد.
در زمینه موسیقی میتوان از استاد حبیب الله ذوالفنون وفرزندان ایشان، استاد محمود واستاد جلال ذوالفنون، نام برد.
از دیگر مفاخر ارزشمند موسیقی آباده، میتوان از بانوی جاودان موسیقی ایران خانم مرضیــه، نام برد.
«مفاخر علمی آباده»
حاج ملاعبد الله واعظ مجتهد که در سال ۱۲۴۴ ه.ق وفات یافت.
حاج محمد جعفر آباده ای مجتهدکه در سال ۱۲۸۱ ه.ق وفات یافت.
ملا ابوطالب (مجتهد)؛
ملا امین الله ناظم الشریعه (مجتهد)؛
محمد حسین الشریعه (مجتهد)؛
مکنون آباده ای (عارف)؛
متخصصین آباده ای:
پرفسور امان الله روشن زایر (فیزیک دان و متخصص ترمو دینامیک)؛
پرفسور محمود رضا شهریاری (دانشمند و مخترع بین المللی)؛
هدایت الله فروهر (متخصص معدن ومترجم)؛
روح الله عباسی ( متخصص رادار و مترجم)؛
دکتر آزموده (استاد دانشگاه در لندن)غ
خانم میمنت دانا (مترجم)؛
دکتر ذبیح الله قربان (بانی دانشکده پزشکی در شیراز)غ
دکتر بدیع الله آگاه (پزشک وشاعر)؛
دکتر مسیح آگاه ( شاعر)غ
دکتر بیژن اعرابی (متخصص مغز و استاد دانشگاه)؛
دکتر جمشید صداقت کیش (جغرافی دان،استاد دانشگاه وآباده شناس معروف)؛
دکتر کریم واعظ زاده (جراح واستاد دانشگاه)؛
دکتر عباس زمانی (متخصص علوم آزمایشگاهی)؛
مهندس سید محمد حسین دانا(مدیر عامل شرکت نفت فلات قاره)؛
دکتر محمد حسین صالحی سورمقی، دکتر دارو ساز مشهور؛
abadeh.parsiblog.com
حیات وحش منطقه آباده
گونه هایی از قبیل قوچ و میش، کل و بز، آهو، خرگوش، تشی، گرگ، کفتار، پلنگ، روباه و نیز پرندگانی از جمله کبک، قمری، هدهد، تیهو، بلدرچین، باقرقره و از پرندگان شکاری سارگپه و دلیجه همچنین از خزندگان انواع مارها، سوسمارها و لاک پشت را می توان ذکر کرد که در منطقه می‌باشند.
پوشش گیاهی منطقه بید بیده آباده
گونه های گیاهی غالب منطقه، شامل کلاه میر حسن، بنه و بادام کوهی، درمنه، گون و در فصول مناسب انواع گیاهان یکساله مانند تیره گندمیان، تیره آلاله، و شقایق در این منطقه رشد می نمایند از دیگر گونه ها می توان به قیچ، لا کتوکا، خارشتر و… اشاره نمود.
چشمه های موجود در منطقه آباده
از مهمترین چشمه هایی که مورد استفاده حیات وحش دشت زی، به خصوص آهوی شمال فارس، قرار می‌گیرند. چاه سفید بالا، چاه سفید پایین و چشمه صفی خانی واقع در تپه ماهور های امیرآباد می‌باشد.
چشمه های کوهستانی شامل: چشمه بید هاشم، چشمه سیاه چوغی، چشمه بید سوخته را می توان نام برد.
منطقه دیدنی باغمورت آباده
منطقه باغمورت در شمال دهستان خسرو شیرین، از توابع شهرستان آباده، می‌باشد؛ قرار گرفته است، منطقه ای فوق العاده زیبا وجذاب با محیط گیاهی زیبا ودلنشین.
یکی از گیاهان زیبای این منطقه، لاله های واژگون، است. که در این منطقه به وفور یا فت می‌شود. گیاهان این منطقه هر کدام مصارف دارویی نیز دارد.
davood-shekar.blogfa.com
برگرفته از سایت:http://100raz.com
تهیه و تنظیم:خوش روزگار
